Čičoka (Helianthus tuberosus L.), divlji srodnik gajenog suncokreta, ali i samonikla jestiva biljka

Abstract

Kao zeljasta višegodišnja vrsta, čičoka (H. tuberosus L.) se odomaćila na Balkanskom poluostrvu tokom 19. veka. Zbog svoje velike konkurentne sposobnosti u lokalnoj divljoj flori i izrazitoj sposobnosti razmnožavanja, široko je rasprostranjena u regionu. Javlja se uglavnom pored reka, ali se nalazi i na otvorenim staništima, duž puteva i obrađenih polja. Tokom mapiranja invazivnih vrsta u Srbiji, zabeležene su populacije u Pirotskom okrugu u blizini reka Nišave i Vlasine u opštinama Pirot i Babušnica. Narodni nazivi koji označavaju vrstu H. tuberosus uključuju pozajmice francuskog topinambur, dok su oni na mađarskom ili srpskom jeziku izvedeni iz otomanskog turskog čiček, što jednostavno znači cvet. Etnobotanički izveštaji o čičoki je opisuju kao lako dostupan izvor hrane, krtola za ljudsku, a nadzemnog dela za stočnu hranu. Korisna je u ishrani ljudi koji pate od dijabetesa, koristi se kao antiastmatik, pa i za zarastanje rana i opekotina. Čičoka je takođe cenjena i kao ukrasna biljka. Odgovarajuća vlažnost, temperatura zemljišta i vazduha potrebne su u aprilu za optimalno nicanje i vegetativni razvoj, a u avgustu za formiranje rizoma i krtola pre cvetanja. Biljke su razgranate i dostižu maksimalnu visinu od 1,5 do 3,5 m, sa 30-50 krtola po biljci. Početak cvetanja podstaknut je skraćenjem obdanice na 15,5 h u julu ili 13,5 h krajem avgusta, što označava razliku između divljih populacija sa dužim cvetanjem i lokalnih populacija. Cvetanje uglavnom traje od avgusta do oktobra i duži periodi cvetanja primećuju se u populacijama sa većim brojem manjih krtola. Promene u klimi, potrebama za obnovljivom energijom i navikama u ishrani obnovile su interesovanje za čičoku kao potencijalnim izvorom biomase za različite potrebe.

As aherbaceous perennial species, topinambour (Helianthus tuberosus L.) became native in the Balkan Peninsula during 19th century. Due to its high competing ability in local wild floras and powerful propagation ability it is widespread in the region. It occurs mainly along rivers but is also found in open habitats, along roads and cultivated fields. During the mapping of invasive species in Serbia, populations were recorded in the Pirot district near rivers Nišava and Vlasina in the municipalities of Pirot and Babušnica. The vernacular names denoting H. Tuberosus in many Southeast European languages include borrowings of the French topinambour, while those in Hungarian or Serbian were derived from the Ottoman Turkish çiçek, meaning simply flower. Ethnobotanical accounts on topinambour refer to itas an easily available food source, predominantly as human food and animal forage. It is beneficial in the diet of people suffering from diabetes, used as an antiasthmatic and even forhealing wounds and burned skin. Topinambour is also appreciated as an ornamental plant. Adequate humidity, soil and air temperatures in April are needed for optimal emergence and canopy development, similarly in August during rhizome formation and tuberization prior to flowering. Plants are branched and reach a maximum height of 1.5 to 3.5 m, with 30-50 tubers per plant. The start of flowering is induced by short photoperiod in July at 15.5 h or late August at 13.5 h of daylight, marking the difference between wild populations and landraces, respectably. Flowering mostly occures from August to October and longer flowering periods are observed in populations with larger number of smaller tubers. The changes in climate, renewable energy requirements and eating habbits renewed interest for topinambour as a potential source of biomass for various needs.