Genetički resursi strnih žita on-farm u Srbiji - sakupljanje, konzervacija i korišćenje

Abstract

Ovaj rad predstavlja rezultate sakupljanja lokalnih genetičkih resursa strnih žita u Srbiji u periodu 2020-2021, koje je imalo za cilj dobijanje informacija o trenutnom stanju očuvanja, upravljanja i korišćenja starih sorti i populacija pšenice, ječma, ovsa i raži. Tokom dve godine, prikupljeno je ukupno 12 uzoraka - akcesija, od kojih sedam ječma, dve ovsa, dve raži i jedne pšenice iz četiri regiona Srbije. Gajenje i čuvanje lokalnih populacija i starih sorti strnih žita pretežno je zabeleženo u udaljenim planinskim predelima južnih i jugozapadnih delova Zlatiborskog okruga. Najviše uzoraka prikupljeno je sa planinskih visoravni Peštera, gde lokalni poljoprivredni proizvođači još uvek gaje nekoliko lokalnih populacija i starih sorti na malim površinama za ličnu upotrebu, poput populacija ječma buškat, grbavac i pivac. Ove lokalne sorte su visoko cenjene od proizvođača zbog svojih osobenosti, kao što su otpornost na polegavanje i/ili bolesti, hranljivih vrednosti za ljudsku i stočnu ishranu. Ovi usevi se gaje ili kao pojedinačni usevi ili u mešavini, npr. ječam i pšenica (tzv. polovica), na manje plodnim zemljištima sa minimalnim ulaganjima, što se ogleda u nižim prinosima. Sačuvani su tradicionalni recepti u kojima se koriste lokalne žitarice. Prikupljeni uzorci su opisani, umnoženi, uključeni u poljski ogled i poslati na dugoročno čuvanje u nacionalnu banku gena Republike Srbije i svetski trezor semana na Svalbardu. Svi prikupljeni uzorci su umnoženi radi morfološke karakterizacije. Takođe, ovi genetiči resursi su podeljeni drugim proizvođačima i lokalnim bankama semena kako bi ocenili podobnost starih sorti i populacija u različitim agroekoloških uslovima, i podstikli razmenu i čuvanje semena među poljoprivrednicima. Prikupljeni genetički resursi imaju značajnu vrednost za aktivnosti predoplemenjivanja i proučavanja genetičke raznovrsnosti.

This study presents the outcomes of a two-year collection mission conducted in Serbia during the period of 2020-2021. The mission aimed to gather genetic resources of small grains and obtain information regarding their conservation, management, and utilization. A total of 12 samples were collected, comprising seven accessions of barley landraces, two of oats, two of rye, and one variety of wheat from four regions in Serbia. The preservation of local traditional cereals was predominantly observed in remote and mountainous areas of the southern and southwestern parts of the Zlatibor district. Most samples were collected from the Pester mountain plateaus, where local farmers still cultivate a few traditional varieties on small plots for personal use. These local varieties are highly esteemed by farmers due to various attributes, such as resistance to lodging and diseases, nutritional value for both human consumption and animal feed. The cultivation of these crops occurs either as sole crops or in crop mixtures, on less fertile soils with minimal inputs, resulting in modest yields. Traditional recipes using local cereals have been preserved. The collected accessions were described and stored for the long term in the Serbian National Gene Bank and the Svalbard Global Seed Vault. All collected samples were multiplied for morphological characterization through field trials and distributed to farmers for on-farm evaluations. There have been recent initiatives to establish local community seed banks and encourage seed exchange among farmers. The gathered genetic resources hold significant value for pre-breeding activities and genetic diversity studies.